Over de filosofie van het ressentiment

door Chris Koopmans

Israël is niet in oorlog met de Palestijnen. Israël is in oorlog met Hamas. En met die Palestijnen die hand- en spandiensten verlenen aan Hamas, met Palestijnen die openlijk of verborgen sympathiseren met Hamas, en met Palestijnen die, gedwongen of niet, Hamas onderdak en een menselijk schild geven. Een horroroorlog.

Op het individuele niveau van elke wereldburger, van mannen, vrouwen, kinderen, baby’s, bejaarden, zieken en gehandicapten, is elke oorlog het absolute horrordrama. Men kan zich niets  afschuwelijkers voorstellen. Tegelijkertijd, er is nog nooit een oorlog gevoerd die zich louter en alleen op het slagveld afspeelde, d.w.z. een oorlog waarin geen burgerslachtoffers vielen. Dat is de brute realiteit van elke oorlog, van de hele menselijke oorlogsgeschiedenis en er is geen enkele reden om te hopen dat het ooit anders zal zijn. 

Want men kan geen oorlog voeren onder de regel dat er geen burgerslachtoffers mogen vallen. In zo’n oorlog zou men de vijand altijd een direct voordeel geven, die oorlog zal men bij voorbaat verliezen. Men kan ook geen oorlog voeren die aan beide zijden ‘proportioneel’ evenveel soldaten- als burgerlevens zou mogen kosten (volgens wiens telling trouwens?). Want ook dat zou een vijand die meer burgerslachtoffers oploopt onmiddellijk het voordeel bezorgen en de andere partij dwingen om met beide handen op de rug te vechten of zich terug te trekken. Te denken dat de sympathie en het morele gelijk aan de kant  van de partij met de meeste burgerslachtoffers zou moeten staan is onrealistisch wensdenken.

Maar er is wel een groot verschil tussen legers die, volgens hun eigen nationale en internationale wetten, de burgers van de vijand zoveel mogelijk proberen te ontzien en legers die dat niet doen. En er is een verschil tussen legers die hun eigen bevolking zoveel mogelijk proberen te ontzien en legers die hun eigen burgers gebruiken om zich achter te verbergen. En tenslotte, er zijn legers die erop uit zijn om een vijandelijk regiem omver te werpen en legers die uit zijn op de vernietiging van een volk of een etnische of religieuze groep. Vooral als zij dat ook nog eens openlijk verklaren (zoals destijds de Nazi’s, Maoïsten, Stalinisten, Hutu’s/Tutsi’s, Al Qaida, ISIS, etc.) en daarbij als oorlogsstrategie sadistisch gebruik maken van burgergijzeling, onthoofding, levende verbranding, marteling, verkrachting, mutilatie, etc.

Inmiddels is dit wel duidelijk: Hamas neemt de eigen Palestijnse bevolking niet in bescherming, maar gebruikt ze als menselijk schild in scholen, ziekenhuizen en vluchtelingenkampen. Hamas onthoudt de eigen Gazabevolking basale overlevingsmiddelen (wel voorraden brandstof, water en voedsel in hun tunnels maar geen schuilkelders voor burgers) en ontziet geen enkele Israëlische burger. Hamas is openlijk uit op de vernietiging van het Joodse volk en de Israëlische Staat (from the River to the Sea), en zet zijn acties kracht bij met de meest lugubere, sadistische wandaden. Wandaden als een militaire en religieuze opdracht zelfs. Zoiets kan men beslist niet zeggen van de Israeliërs (alhoewel het ook geen lieverdjes zijn). 

Kortom: Hamas staat voor antisemitisme, antizionisme, antigodsdienstvrijheid, anti-oorlogsrecht, antivrouwenrechten, antigenderrecht, anti-vrijemeningsuiting, antidemocratie, antimensenrechten. Kortom: Hamas is voluit anti-Westers (zoals veel andere landen met een Islamitisch bestuur overigens).

Men kan terecht wijzen op de schaamtevolle tekortkomingen van de Westerse cultuur, maar tegelijkertijd niet ontkennen dat de Westerse cultuur, nota bene als enige cultuur, de laatste eeuwen de meeste ontwikkeling en vooruitgang leverde op het gebied van geneeskunde, wetenschap, onderwijs, techniek, kennis van andere beschavingen, wereldwijde handelscontacten, democratische bestuursvormen, burger- en mensenrechten. 

En niemand zal ontkennen dat migranten, van welk continent en om welke redenen dan ook, het liefst in het vrije Westen zouden willen wonen. De migratiestroom gaat maar in één richting: naar het Noorden. Het Westen probeert hen niet in de steek te laten, en wringt zich in alle bochten om daarbij niet racistisch, misogyn, homofoob en krenterig te werk te gaan. Aan de legale binnenkomers geeft ze al tientallen jaren een inclusiviteits- en diversiteitsplatform. En aan de recente legalen en illegalen een opvang, hoe krakkemikkig die op dit ogenblik ook is. 

Inmiddels laat deze Israël/Hamas-oorlog haarfijn zien wat er komt bovendrijven als men migranten ontvangt met niet westerse waarden, normen en deugden: het Westen wordt van buitenaf maar vooral van binnenuit tot op straat bedreigd, met (woke)aanvallen op zijn geschiedenis, zijn democratische principes, zijn wetten en instituten. Dezelfde geschiedenis, etc. die diezelfde migranten uit hun ellendig bestaan probeert te halen. En er is maar een kleine activistische minderheid voor nodig om de moeizaam verworven Westerse cultuur en de Westerse meerderheidsbevolking in korte tijd onderuit te halen. Tenminste, als het Westen geen grens trekt bij zijn tolerantie voor niet Westerse andersdenkenden. Maar hoe trek je zo’n grens? Douglas Murray* (Engels journalist) schreef daarover in zijn bestseller ‘The War on the West/De aanval op het Westen’). Zijn antwoord is complex maar het behelst in ieder geval niet de optie: ‘als u mijn verleden, mijn cultuur, mijn voorouders, wat mijn samenleving heeft voortgebracht niet respecteert, waarom zou ik dan de uwe respecteren?’ 

Waar komt die auto-imuunziekte, die cultuurmasochistische westerse houding vandaan? Ook daar wijst Murray op, en vele andere cultuurcritici met hem. Hij stuit daarbij op een oud filosofisch probleem dat nog het beste werd beschreven door Nietzsche, wellicht de grootste cultuurcriticus. Het is – de filosofie van het ressentiment-, van de wrok en de wraak die de verklaring biedt waarom mensen (Christenen in zijn geval) tot onnoemelijke wreedheden in staat zijn. En in de actuele postmoderne filosofie zijn het de zgn. deconstructivisten die elke waarde (vrijheid, rechtvaardigheid, gelijkheid, waarheid, etc.) van zijn betekenis ontdoen en platreduceert tot slechts ‘een menselijk construct’. Vervolgens worden met deze ‘deconstructie’ alle menselijke verhoudingen teruggebracht tot slechts één dimensie: alles draait om macht. En wie heeft dan volgens hen de kwalijke macht in het Westen in handen? Het antwoord is steeds hetzelfde: de witte, zelfgeprivilegieerde, patriarchale, koloniale, racistische en seksistische man. En wel met alles wat hij heeft voortgebracht: zijn wetenschap, zijn kunst, zijn onderwijs, economie, sport, rechtspraak, politieke stelsel, etc. plus al zijn machtsinstituten die dat alles ondersteunen. Die samenleving moet dus worden afgebroken en daar is heel wat ressentiment voor nodig. Dat is de kern van de cultuuroorlog die vooral binnen de VS gaande is en inmiddels al overgewaaid is naar Europa. En de media doen er volop aan mee want polarisatie, emotie, en risicoloze deugjournalistiek is hun verdienmodel!

U begrijpt dat ik achter Israël sta (maar beslist niet achter Netanyahu en de ultra-orthodoxen) want het zou naïef zijn om niet verder te kijken dan de afschuwelijke oorlogshandelingen zelf. Er is veel meer aan de hand. Israël is de enige Westers ingerichte democratie zuidelijk van Europa en verdient het alleen al daarom verdedigd te worden. Een aanval op Israël (evenals de aanval op de Oekraïne) is een aanval op de Westerse verworvenheden en manier van leven. Israël zelf, met al zijn tekortkomingen en zwakheden, kan zich met enige Westerse steun nog wel verdedigen tegen Hamas, Hezbollah, Iran, Libanon, Syrië, etc. Maar tegen het ressentiment van kleine extreme minderheden binnen het Westen is het moeilijk vechten. Minderheden die de Westerlingen een vals schuldgevoel en zelfhaat aanpraten. De Westerse wereld worstelt om zich in zijn eigen interne cultuuroorlog rechtop te houden, tegen de wrok-, wraak- en haatgevoelens van de cultuurjaloersen, de elite- en identiteitswokies, en tegen de liberale, milde Moslims die als free riders op het antisemitistische sentiment meeliften en zich niet openlijk en loyaal verzetten tegen Moslimextremisme. Tegen het ressentiment van al diegenen, blank en gekleurd, die hun eigen persoonlijke ongenoegen, hun onkunde en onwetendheid, hun onmacht, mislukking en wanprestatie collectief projecteren op het Westen. Opvallend: zij gaan niet of nauwelijks de straat op om heftig en voortdurend te protesteren tegen het Zuiden (bloederige Afrikaanse dictators) of het Oosten (Russische, Chinese en Arabische autocraten), tegen Assad in Syrië en Saudie-Arabië in  Jemen (honderdduizenden islamitische burgeroorlogsdoden) en tegen Pakistan (twee miljoen gedeporteerden naar Afghanistan), want in hun vlees kunnen ze geen haak slaan. Nee, dichtbij, waar hun valse slachtofferwoede wel gebotvierd kan worden, op Universiteiten, overheden, instituten, etc. Want ‘het Westen was en is verdorven en moet afgebroken worden alvorens we aan een betere wereld kunnen bouwen’. En ondertussen maken zij wel volop gebruik van alle vrijheden, rechten en verworvenheden van het Westen. 

Nee, er is veel meer aan de hand achter deze oorlog, ze maakt deel uit van een heel andere (cultuur)oorlog, die, als ze uit de hand loopt, op de langere duur wel eens veel meer slachtoffers kan opleveren. 

En wat de actuele realiteit** van deze oorlog betreft, bedenk wel: wilt u wel vreedzaam meelopen in een pro-Palestijnse demonstratie waarin om u heen Hamasleuzen geschreeuwd worden zoals: ‘From the River to the Sea, One Solution is Revolution, Gaza is genocide, Joden aan het gas’?Waarom wel protesteren tegen Israël maar niet tegen de doodscultus van Hamas***, en tegen al die landen die Hamas politiek, financieel of militair steunen: Quatar, Iran, Syrië, Libanon, Maleisië, Turkije, Jemen, Pakistan, e.a.?

Murray’s boek gaat over deze dieperliggende kwesties. Het is zeer de moeite waard, althans voor hen die aanvoelen dat er meer aan de hand is, dat er een ongekende ‘Aanval op het Westen’ gaande is. 

Chris Koopmans, 11 nov’ 2023.

* Douglas Murray, ‘The War on the West’, HarperCollins Publishers, 2022. 

Ook in het Nederlands te verkrijgen: ‘De aanval op het Westen’, 2023.

Veel interviews met Murray staan op uTube.

** 19 nov, 2023. Bij de pro-Palestijnse protestmars in Rotterdam werd opgeroepen om haven, vliegtuigen en wegen te blokkeren, om de protesten onverminderd door te laten gaan. Mc Donalds sloot tijdelijk zijn deuren, de Markthal ging eerder dicht, de organisatoren betrokken leden van Samoudin (Hamas gelinkte beweging) bij de protestorganisatie, en Aboutaleb zag geen reden om in te grijpen. Hoe een relatief kleine activistische groep de samenleving probeert te ontwrichten. Vooral Frankrijk, Duitsland en het VK hebben nog een groter probleem.

*** 20 nov, 2023. Mosab Hassan Yousef, de zoon van de medeoprichter van de Hamas, sprak in september 2017 voor de UN over het lot van de kinderen in de Gaza, en over zijn eigen ‘Hamas opvoeding’, met martelingen, mishandelingen, gevangenneming, hersenspoeling. Tenslotte, van de weeromstuit, werkte hij tien jaar voor de Israëlische counter-terrorisme afdeling van Shin Bet. (Zie uTube) N.a.v. de recente Israel/Hamas oorlog werd hij verschillende malen geïnterviewd en herhaalde hij opnieuw zijn waarschuwende boodschap aan het Westen.

Zijn boodschap komt er op neer dat het bespelen van de publieke opinie in het Westen door niet westerse statelijke en niet statelijke actoren, wellicht het effectiefste wapen is dat nu wordt uitgespeeld. Vooral effectief voor actoren die een asymmetrische of hybride oorlog voeren zoals nu in het Midden Oosten en Afrika. 

En je zou hier aan toe kunnen voegen: hetzelfde geldt voor het bespelen van de publieke opinie binnen het Westen door de wokebeweging die de canceling van de westerse geest voor ogen heeft in hun ‘The War on the West’.