Column 6: ‘omgaan met mij niet welgevallige ideeën’

Net als velen rondom mij voel ik mij soms machteloos en bang voor wat komen gaat n.a.v. de gebeurtenissen in Parijs.

‘Het komt dichtbij,’ hoorde ik een vriend deze week zeggen.

‘Dat is waar,’ zei ik ‘maar buiten Europa staat de wereld al veel langer in brand.’

Ik wil niet de onheilsprofeet uithangen, ook niet naïef doorgaan. Het koor van commentatoren heeft wel zo’n beetje alles gezegd wat gezegd kan worden. Eigenlijk kun je maar één ding doen: een ander leven leiden dan de mensen die deze daad pleegden. De enige manier om de matheid en depressie in jezelf te bestrijden is gaan staan in je cirkel van invloed, je dagelijkse praktijk, dat waar jij echt over gaat.

De kern van die levenshouding is voor mij: het kunnen horen en verdragen van mij niet welgevallige ideeën. Dat is niet eenvoudig want het is niet hetzelfde als alles passief laten passeren en constateren ‘dat er idioten zijn die zo denken’. Ik begrijp de zoektocht van mensen. Ik heb ook een verlangen naar eenheid en waarheid. En daar zit ook het gevaar. Het verlangen naar waarheid kan zo sterk zijn dat je de vlucht naar voren neemt. Een sterke mening of ideologie is heel verleidelijk. Het geeft je een comfortabel gevoel. Het leidt tot ‘cognitief gemak’. Die term heb ik van Daniel Kahneman uit ‘Ons feilbare denken’. Het betekent dat ons brein vooral gericht is op ‘bekend’ en dit niet meer goed kan onderscheiden van ‘waar’. Het is heel menselijk en het heeft ons in de evolutie heel veel opgeleverd. Ons brein heeft een verhaal nodig en het vult alvast heel veel in om je voor overspannenheid te behoeden.

Maar nu, in de 21e eeuw, hebben we een overstelpende hoeveelheid informatie tot onze beschikking. Wat ik kan doen is me dagelijks realiseren dat ik beperkt waarneem, dat het echt onmogelijk is om de waarheid in mijn eentje te overzien. Natuurlijk mag ik ‘de waarheid’ voor mijzelf claimen in naam van een hogere macht. Maar dat ontslaat mij niet van de plicht na te gaan of dit niet een vlucht vooruit is. De filosoof Kant behoedt ons voor deze intellectuele luiheid: ‘Sapere aude!’ Durf te denken!

Unknown 10.10.04

De dialoog is er voor mensen die de waarheid in hun eentje niet meer kunnen overzien. Dat vergt totaal andere vaardigheden, zoals het geduldig verdragen van een ander perspectief. Of de vaardigheid om te zien dat we in het westen ook maar één verhaal hebben. Zijn we daar echt mee bezig in ons onderwijs? We hebben een lange weg te gaan. Maar voordat die machteloosheid weer toeslaat: vandaag er mee beginnen!

 

Rien van der Zeijden