Column: Durf ‘niemand’ te zijn….

In een artikel in Trouw, met de intrigerende titel ‘te zwaar om iemand te zijn’, geeft cultuurfilosoof Maarten Coole zijn visie op de steeds vaker voorkomende burn-out bij jongeren. Hij betoogt dat dit niet te maken heeft met werkdruk maar met de druk om een ‘identiteit’ te hebben. Je moet een verhaal over jezelf hebben en een burn-out treedt op als je het verhaal over je eigen identiteit niet meer vol kunt houden. Jongeren, en ik denk dat dit voor veel meer mensen geldt, moeten hun persoonlijke verhaal voortduren updaten om te zorgen dat ze interessant blijven voor andere mensen. Naast de mooie invalshoek zit er ook iets vreemds aan dit verhaal. Want een ander kan natuurlijk helemaal niet jouw identiteit bepalen. Als dat gebeurt, gaat het over imago. Je imago is hoe jij wordt ervaren en hoe jij daar eventueel mee speelt naar de buitenwereld. Imago komt van buiten. Je identiteit komt van binnenuit. Identiteit is het meest kostbare en meest persoonlijke van jou. Er is niets op tegen om over je imago te denken maar ik denk dat de druk waaraan we leiden vooral daar vandaan komt. Er ontstaat een krachtige lijn als identiteit en imago elkaar versterken. Er ontstaat een drama als jouw imago is losgekoppeld van je identiteit.

Er is veel ‘identiteitsdenken’ om ons heen. Identiteit is letterlijk een containerbegrip waar iedereen zijn en haar projecties in werpt. Het probleem begint volgens mij als we identiteit als een ‘ding’ gaan zien, iets wat je kunt vaststellen. Zodra je het begrip met ‘weten en meten’ gaat benaderen glipt het uit je vingers. Het onderwerp vernietigt zichzelf door de methode waarmee je ernaar kijkt. Veel denkers hebben dit al benoemd als ‘Newtoniaans denken’. Het idee dat alles een vaste kern heeft en dat al die kernen via bepaalde wetten op elkaar reageren, klopt niet meer. We hebben ontdekt dat in de natuur op een dieper niveau alles beweegt. Alles is met alles verbonden. Wie inzoomt en isoleert blijft achter met een teleurstellende leegte. Dit denken wordt op veel meer terreinen toegepast tegenwoordig en dat vind ik een hele opwindende ontwikkeling. Ook in het denken over onszelf komen we dit tegen. Wie maar blijft afdalen in zichzelf, heeft uiteindelijk de ervaring dat er niemand thuis is. Het ontdekken van die ‘leegte’ is een noodzakelijke fase. de Boeddhisten noemen het de Boeddha-natuur. Wie dat aan durft te gaan ontdekt hoe we geneigd zijn om alles te fixeren, om ons met van alles en nog wat te vereenzelvigen, ‘identiteiten’ aan te trekken. We projecteren van alles op ons innerlijke scherm maar wie zijn wij? Dat scherm zelf? Als ik in een gesprek met een ander leeg durf te zijn, niet zo focus en analyseer, ontdek ik dat die ander ook in mij verschijnt. Ik ben die ander. Ik ben verbonden op een veel dieper niveau dan ik doorgaans besef. Dat is hard nodig want de polariserende dynamiek om ons heen scheidt, put uit en zorgt voor schijnidentiteiten.

Rien van der Zeijden